του Ευθύμη Κουτσούκη (Mr EX)
Κώστας Μπάρας. Ηθοποιός, καθηγητής υποκριτικής, άνθρωπος ήρεμος, παράλληλα όμως δυναμικός, με άποψη και θέση για το θέατρο, τον πολιτισμό, τη ζωή γενικότερα. Η καλλιτεχνική πορεία του ιδιαιτέρως σημαντική και τα χρόνια διδασκαλίας του πάνω στην τέχνη του θεάτρου να «αγγίζουν» τα 15 έτη, ωστόσο ο ίδιος είναι απόλυτα προσγειωμένος, με μια επικοινωνιακή αύρα που πηγάζει από τον μεστό, καθαρό και ευθύ λόγο του. Με έντονα θετική διάθεση μοιράστηκε τις σκέψεις του στον «ΕΞ», ανταποκρινόμενος άμεσα στο κάλεσμά μας, δίχως βεντετισμούς και «φανφάρες». Μία συνέντευξη που αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη, καθώς πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια κουβέντας, μεταξύ δύο συνομιλητών, που θα μπορούσαν να είναι και φίλοι. Εν ολίγοις, ο Κώστας Μπάρας είναι από αυτούς τους ανθρώπους, που ξέρεις εκ των προτέρων ότι έχουν πράγματα να πουν, παρόλα αυτά η έκταση των λεγομένων του, μέσω ενός απλού και συνάμα αληθινού τρόπου, ξεπερνά κατά πολύ τις μέσες προσδοκίες, αφήνοντάς σου την εντύπωση πως με την πάροδο των ετών το «στίγμα» που αφήνει στο χώρο του έχει όλες τις δυνατότητες να μεγαλώνει συνεχώς, να εξελίσσεται και να αποτελεί φωτεινή εξαίρεση ανάμεσα σε αρκετούς συναδέλφους του, που αναλώνονται σε μικρότητες και επάρσεις άνευ λόγου και ουσίας… Μεταξύ άλλων, λοιπόν, μας είπε τα ακόλουθα:
Μίλησέ μου για την παράσταση στην οποία συμμετέχεις, γνωρίζω ότι είναι ένα ξεχωριστό θεατρικό έργο, με «σκληρές» ερμηνείες, βασισμένες σε ιστορικά πρόσωπα.
-Η παράσταση είναι η «Ανάκριση» του Peter Weiss στο θέατρο «Τζένη Καρέζη», ο οποίος είχε καθιερώσει το αποκαλούμενο θέατρο «ντοκουμέντο». Το εν λόγω θεατρικό έργο έχει να κάνει με τα πρακτικά της δίκης της Φρανκφούρτης, που είχε ξεκινήσει το 1964-65, όπου είχαν ανακαλύψει κάποιους πρώην ναζί, βασανιστές του Άουσβιτς κυρίως, αλλά κι άλλων στρατοπέδων. Κατά τη διάρκεια αυτής αποδείχτηκε ότι πολλοί εξ’ αυτών, αντί να έχουν τιμωρηθεί για τα εγκλήματά τους, κατείχαν σημαντικές κοινωνικές θέσεις, λόγου χάρη διευθυντές σε εταιρείες και μεγαλοβιομηχανίες, καθώς και στελέχη υπουργείων. Κάποιοι από αυτούς καταδικάστηκαν, είναι γενικότερα στηρισμένο σε ιστορικά στοιχεία, κάτι σαν ντοκιμαντέρ. Εκτός των άλλων, είναι ιδιατέρως διαφωτιστική παράσταση. Ενδεικτικά, ούτε εγώ γνώριζα τον ακριβή ρόλο που είχε παίξει η Siemens στη Γερμανία και στην Ελλάδα, την περίοδο της κατοχής. Ο αντιπρόσωπος της γερμανικής εταιρείας ήταν αυτός που είχε χρηματοδοτήσει και οργανώσει τα τάγματα ασφαλείας. Επίσης αναφορικά, η Ford και η General Motors είχαν κατασκευάσει μεγάλο αριθμό των γερμανικών τεθωρακισμένων, ενώ γνωστή εταιρεία με περίπου 670 θυγατρικές παγκοσμίως, είχε φτιάξει τους περίφημους φούρνους στο Άουσβιτς… Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα παραγωγή, που, μεταξύ άλλων, καταδεικνύει πως οι ίδιοι άνθρωποι εξακολουθούν να κάνουν «παιχνίδι», μέσω τερατουργημάτων, και παραμένουν ρυθμιστές κοινωνικοπολιτικών καταστάσεων σε διεθνές επίπεδο. Ο δικός μου ρόλος είναι ένας από τους κακούς, η… τιμωρία του οποίου ήταν να γίνει σύμβουλος σε υπουργείο, να ζει σε ένα πύργο και να συλλέγει διάφορα αντικείμενα αξίας. Τελικά, καταδικάστηκε σε ισόβια. Στο Άουσβιτς ήταν στρατοδίκης. Το τραγικό ήταν ότι κανένας από τους κατηγορούμενους δε γνώριζε τη γερμανική γλώσσα, διενεργείτο τυπικά μια μορφή δίκης και τους εκτελούσαν! Ολόκληρες στρατιές ανθρώπων, που δολοφονήθηκαν, δε καταγράφηκαν ποτέ… Να αναφέρω επίσης πως η Farben, η σημερινή Bayer, οι εγκαταστάσεις της οποίας λειτουργούσαν δίπλα από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, για την ανέγερση των οποίων «θυσιάστηκαν» 25000 κρατούμενοι και δεκάδες χιλιάδες δούλευαν -ως σκλάβοι στην πραγματικότητα- σ’ αυτές, είχε ανακαλύψει το φονικό αέριο «κυκλώνιο Β΄», που χρησιμοποιούσαν οι ναζί στους περιβόητους θαλάμους. Εγώ προσπαθώ, μέσα από το ρόλο μου, να δείξω την αλαζονεία και το θράσος αυτής της εξουσίας, που θεωρεί ότι τίποτα δεν μπορεί να την ελέγξει. Πρόκειται για μια σύνθεση ρόλου. Ο Σταύρος Τσακίρης, ο σκηνοθέτης, που έκανε τη μετάφραση και την προσαρμογή έχει συμπτήξει ένα μεγάλο σε διάρκεια αλλά και από άποψη θιάσου έργο, τουλάχιστον 80 άτομα θα χρειαζόντουσαν κανονικά, σε μια περιεκτικότατη θεατρική παραγωγή με 12 ηθοποιούς, συν ένα άτομο έκπληξη… Πάει καλά, είναι πολύ αξιόλογη δουλειά, νιώθουμε υπερήφανοι και βλέπουμε πόσο «γεμίζει» και προβληματίζει το κοινό, το οποίο φεύγει με «τροφή» για σκέψη. Πλούσια και συγκινητικά συναισθήματα…
Κωμικοί ή τραγικοί ρόλοι, ποια κατηγορία σε «κερδίζει»;
-Μου αρέσουν και οι κωμικοί και οι τραγικοί ρόλοι. Ένας ηθοποιός καλό είναι να παίζει και στα δύο… στρατόπεδα. Εξάλλου, οι κώδικες ηθοποιίας είναι οι ίδιοι, η διαδικασία είναι ταυτόσημη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγάλοι κωμικοί ήταν συνήθως μοναχικά, κλειστά, συχνά και αντικοινωνικά πλάσματα, κωμικότητα που μετέφεραν στον κόσμο μέσα από τις δουλειές τους. Ο αξεπέραστος Λογοθετίδης, τον οποίο θαυμάζω, ξεχώριζε, διότι, αν και έπαιζε δραματικά και δεν «πωλούσε» αστειάκια, μέσα από τραγικές συνήθως καταστάσεις, έβγαζε γέλιο. Εξαιρετικό ταλέντο! Άλλο ένα παράδειγμα ιδιοφυούς ηθοποιού ήταν ο Θανάσης Βέγγος. Η διαδικασία της κωμωδίας ίσως είναι πιο δύσκολη. Όταν κάναμε με τον Γιάννη Κακλέα, στην ομάδα «Θέαμα», παραστάσεις στηριγμένες σε κόμικ, παγκόσμια πρωτοπορία, κουραζόμουν υπερβολικά πολύ. Στο δράμα, μπορείς να βοηθηθείς από ένα δυσάρεστο ή στενάχωρο προσωπικό γεγονός, στην κωμωδία δεν έχεις από που να πιαστείς.
Αγαπημένοι ρόλοι του παρελθόντος, αλλά και αυτοί που θα ήθελες να «δαμάσεις» μελλοντικά.
-Όσο περνούν τα χρόνια, η λίστα με τους ρόλους που θέλεις να παίζεις, αλλάζει. Πολλά είναι αυτά που θα επιθυμούσα να κάνω, ακόμη και ρόλοι που έχω ήδη παίξει, απλώς τώρα πιστεύω πως θα τους απέδιδα καλύτερα. Γενικά, λίγο-πολύ όλες οι παραγωγές, στις οποίες έχω συμμετάσχει, με είχαν κερδίσει. Πολύ σημαντική για εμένα, θα μπορούσα να πω ότι ήταν η θεατρική μεταφορά του «Σπιρτόκουτου». Έπαιζα τον πατέρα της επίμαχης οικογένειας, ένας ρόλος που με κούραζε απίστευτα πολύ, είχε μεγάλες απαιτήσεις, όμως ήταν κάτι ξεχωριστό. Επιπλέον, η παράσταση «Κομμάτια και θρύψψαλα», του Σκούρτη, που είχαμε κάνει με τον Γιώργο Αρμένη. Ως μαθητής Λυκείου αυτή είχα δει πρώτη και μάλλον από εκεί… άρπαξα το «μικρόβιο» του θεάτρου. Ένα εξαίσιο κείμενο… Αγαπώ πολλά πράγματα που έχω κάνει, όπως το «Μετά το Φόνο», με τον Γιάννη Κακλέα. Η υπόθεση αφορούσε πέντε μαθητές-καταληψίες, που έκαιγαν, έσπαγαν, είχε σοκάρει πολύ κόσμο… Δίχως να φανεί «ψωνίστικο», η συγκεκριμένη παράσταση, δεν το λέω εγώ, το είχε τονίσει- γράψει και ο Σάββας Πατσαλίδης, ήταν ένα έργο που είχε φέρει τα πάνω-κάτω στον ελληνικό θεατρικό χώρο. Επιπρόσθετα, αναφερόμενος στην παράσταση, ο συγγραφέας Γιάννης Μαυριτσάκης -δεν ασχολείται πλέον με την υποκριτική, βραβευμένος με το παράσημο της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλίας, για το συγγραφικό του έργο, μικρός σε ηλικία, σύγχρονος πολύ σπουδαίος συγγραφέας και πάρα πολύ καλός ηθοποιός- είχε πει ότι θα έπρεπε να περάσουν όλοι οι Έλληνες ηθοποιοί από αυτή. Αποτελούσε εμπειρία ζωής για όλους μας και το κοινό την είχε «αγκαλιάσει» απίστευτα!
Θέατρο και τηλεόραση, δύο διαφορετικοί ή παράλληλοι κόσμοι για εσένα;
-Αν και έχω μια ειδική προτίμηση στο θέατρο, υπήρξαν και συνεργασίες στην τηλεόραση, στις οποίες πέρασα πολύ καλά, όπως τα «Εγκλήματα» και το «Στο παρά πέντε».Και σε άλλες φυσικά δουλειές, οι οποίες μπορεί να μην ήταν τόσο εμπορικές. Πάντως, τόσο στο θέατρο, όσο και στη μικρή οθόνη, έκανα πιστεύω τις επιλογές μου, στο βαθμό βέβαια που «άντεχαν» και τα οικονομικά μου.
Εξιστόρησέ μου πως άναψε η «σπίθα» της διδασκαλίας μέσα σου και φυσικά με ποιον τρόπο… φούντωσε στη σχολή «Πράξη Επτά», που βρίσκεται στα Εξάρχεια.
-Η αρχή, όσον αφορά στο κομμάτι της διδασκαλίας, έγινε με τον Γιώργο Αρμένη, ο οποίος με παρότρυνε σχετικά. Ερχόμενος στη θέση του δασκάλου, έκανα μια εσωτερική ανασκόπηση, κάτι το οποίο δεν είχα πραγματοποιήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή, προκειμένου να εντοπίσω αρχικά αυτά που βοήθησαν εμένα και στη συνέχεια να τα μεταδώσω στα παιδιά, δηλαδή στους μαθητές μου. Το λάτρεψα! Αν είχα τη δυνατότητα να ζω μόνο από αυτό, ειλικρινά θα το έκανα. Με «πάτημα» τη διδασκαλία, απέρριψα και προτάσεις που δε μου άρεσαν ή πίστευα πως δεν είναι καλές, πάντα κατά τη δική μου άποψη. Έφτασα σε σημείο να έχω τρία τμήματα, τουτέστιν 160 παιδιά. Εξαντλητικό, αλλά πολύ δημιουργικό! Τα πάω πολύ καλά με τους μαθητές μου, μαζί τους περνάω καλά. Στη σχολή «Πράξη Επτά», που βρίσκεται επί της οδού Βαλτετσίου, με φώναξε ο Θοδωρής Γράμψας, ο οποίος είναι διευθυντής της σχολής. Καλλιτεχνικός διευθυντής είναι ο Κώστας Καζάκος, ο συγκλονιστικός αυτός άνθρωπος, καθηγητές είναι επίσης ο Γιάννης Μπέζος, ο Αιμίλιος Χειλάκης κ.ά. Όλοι συναποτελούν μια ξεχωριστή και δυνατή ομάδα. Υπάρχει μια ποικιλία στις εμπειρίες και στις γνώσεις, που μεταλαμπαδεύονται στα παιδιά. Σημαντική είναι και η ελευθερία κινήσεων που μας δίνεται. Ταυτόχρονα οι μαθητές έχουν την ευχέρεια να κάνουν τα πάντα μόνα τους (βρίσκουν τα κείμενα, σκηνοθετούν κ.τ.λ.), να πειραματιστούν. Δεν είναι τυχαίο ότι την τελευταία φορά, από την υπερηφάνεια και τη συγκίνηση, πραγματικά κλαίγαμε για τη δουλειά που μας έδειξαν! Κοντεύω τη 15ετία στο πεδίο της διδασκαλίας, η μεγαλύτερη ικανοποίησή μου έγκειται στο να δίνω τους βασικούς «κρυφούς» κανόνες υποκριτικής στα παιδιά κι από εκεί και πέρα να τα αφήνω να εκφράζονται, να δημιουργούν και να βγάζουν ό,τι πιο όμορφο έχουν μέσα τους… Ζηλεύω, με την καλή έννοια, το θράσος και τη δύναμη που έχουν τα νέα παιδιά. Στη σχολή οι μαθητές και οι απόφοιτοι κάνουν θεατρικές παρουσιάσεις, αποκλειστικά δικές τους, από την αρχή μέχρι το τέλος, έχοντας την πλήρη στήριξη της διεύθυνσης, διότι κακά τα ψέμματα ηθοποιός γίνεται κάποιος μόνο όταν πατήσει γερά στο σανίδι…
Επειδή «το Εξαρχείν εστί φιλοσοφείν», παρουσίασέ μου μέρος της… κοσμοθεωρίας σου.
-Προσπαθώ να μην μπαίνω σε στεγανά, δεν αυτοαποκαλούμαι επαναστάτης. Δεν έλεγα τα ίδια πράγματα πριν χρόνια. Ήμουν πολύ πιο απόλυτος και φανατισμένος στο παρελθόν. Διήνυσα την περίοδο της νεότητάς μου, με τρόπο που δεν ταίριαζε στην ηλικία μου τότε. Αυτό που συνειδητοποιώ τα τελευταία χρόνια είναι ότι δεν μπορώ τις αυθεντίες… Δεν μπορώ τις πετυχημένες «συνταγές», όλοι οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί και περνάμε πολλές φάσεις στη ζωή μας. Γι’ αυτό το λόγο δεν τα πηγαίνω καλά με τις εξιδανικευμένες θεωρίες-ασκήσεις, τις δοκιμασμένες μεθόδους και τα συναφή… Από διαβάσματά μου, μεγάλων αποδεδειγμένα δασκάλων, ειδικότερα στη δική μας δουλειά-τέχνη που μετατρέπεις τις σκιές, τον αέρα και το φως σε ύλη, τα δεδομένα είναι ανοιχτά. «Παίζουμε» με την ανθρώπινη ψυχούλα, μέ ό,τι αυτό συνεπάγεται. Τη μαγεία, το δράμα της και ό,τι άλλο ανεξερεύνητο κρύβει από πίσω. Η δουλειά μας κάθε φορά που πέφτει η αυλαία πεθαίνει και ξαναγεννιέται στην επόμενη παράσταση. Απαραίτητη προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι να αγαπάς την παράσταση-παραγωγή, να σέβεσαι, καθώς και να δένεσαι με τους συνεργάτες σου, πέρα από βεντετιλίκια. Προσωπικά είχα καλές συνεργασίες, με φροντίδα και έγνοια για τους συναδέλφους. Η ευτυχία είναι στιγμές, η επαφή με τους μαθητές μου, ένα βιβλίο, μια σύντροφος που προσφέρει εξαίσια συναισθήματα… Μία περίοδο ήμουν συλλέκτης αποφθεγμάτων, μέχρι που κάποια στιγμή είπα, ωραία όλα αυτά, αλλά έχασα τον εαυτό μου. Μου αρέσει να λειτουργώ λίγο προβοκατόρικα… Ταιριάζει στη φύση του καλλιτέχνη. Μου αρέσουν οι «μεγάλες» φράσεις, αλλά γενικά τις αποφεύγω. Με αφορμή αυτό, να τονίσω ένα μήνυμα στο facebook του φίλου μου, φωτορεπόρτερ, Σπύρου Τσακίρη, για το νέο έτος «φέτος δε θα ευχηθώ κάτι, αντίθετα θα κάνω»… Αφήστε τις ευχές, τέρμα οι σάλτσες! «Τα παραμύθια σας είναι πολύ ζαχαρωμένα, κάνουν για σοκολατόπαιδα, δε κάνουν όμως για μένα», όπως έλεγε και ο Σαββόπουλος. Δεν είμαι κανένας επαναστάτης, ούτε σπάω βιτρίνες, αυτό που χρειαζόμαστε είναι η σύμπραξη, δύο-δύο, πέντε-πέντε ατόμων, συλλογικά, σταδιακά να κάνουμε κάτι. Επίσης, πρέπει να μάθει ο καθένας μας να κάνει καλά τη δουλειά του.
Αν όχι ηθοποιός, τι;
-Η αλήθεια είναι ότι δεν ήθελα να γίνω ηθοποιός, αν γυρνούσα το χρόνο πίσω θα αφιέρωνα περισσότερη, αν όχι όλη μου την ενέργεια στη σκηνοθεσία. Τώρα σκέφτομαι να το βάλω μπρος… Από τη μία, μπορεί να βρίσκω δικαιολογίες για τον ευατό μου και να μην το έχω ξεκινήσει γι’ αυτό το λόγο ακόμα, από την άλλη, έχοντας δουλέψει με πολύ μεγάλους σκηνοθέτες, δεν μπορώ να γυρίσω πίσω, είναι αυτή η γνώση που σου παρέχει πλέον η ηλικία κι από ένα σημείο και μετά γίνεται ανασταλτικός παράγοντας. Παρόλα αυτά δεν το έχω αφήσει, το περιεργάζομαι…
Δύσκολη εποχή για ήρωες… Ποιοι και με ποιον τρόπο, τουλάχιστον καλλιτεχνικά, μπορούν να σηκώσουν αυτό το βάρος;
-Πέρα από συνωμοσιολογίες, ο καπιταλισμός έχει αγριέψει τόσο πολύ, έχει γίνει τόσο απάνθρωπος, έχει γιγαντωθεί ανεξέλεγκτα. Όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Όσα διαβάζαμε παλιότερα και φαινομενικά ανήκαν στα πλάισια της επιστημονικής φαντασίας, φοβάμαι ότι θα αποδειχθούν μελλοντολογικά. Η μόνη νότα αισιοδοξίας είναι τα νέα παιδιά, ο τσαμπουκάς και η χαρά τους δεν πρέπει να χαθούν επ’ ουδενί. Εύχομαι μόνο να μη τα χώσουν στην «τρύπα» γρήγορα…Η δημιουργία και η έκφραση βρίσκουν πάντα τρόπο να προβάλλονται, ακόμα και σε εποχές κρίσης, δεν καταπνίγονται. Θεατρικά π.χ. γίνονται εκατοντάδες παραστάσεις από νέους ανθρώπους, σε υπόγεια, σε διαμερίσματα, ακάλυπτους χώρους –στη «μπλε» πολυκατοικία-, οπουδήποτε… Ασχέτως καλλιτεχνικού αποτελέσματος, μπράβο τους!
Εσύ και τα Εξάρχεια…
-Αν και έχω δουλέψει σε μαγαζιά των Εξαρχείων, dj, μπάρμαν κ.τ.λ. κι έχω περάσει πολλές ωραίες στιγμές στην περιοχή, πλέον η δήθεν, ίσως και καθοδηγούμενη, «επαναστατικότητα» της συνοικίας με ενοχλεί. Αυτό το μονοπώλιο είναι καιρός να σταματήσει, υπάρχουν κι άλλες συνοικίες, όπου όμως δεν τολμούν να δράσουν ορισμένοι. Έχουν καταντήσει κομμάτι της γειτονιάς «παιδική χαρά» για να… ξεχαρμανιάζουν άτομα συνήθως από άλλες περιοχές, κάτι που επηρεάζει αρνητικά πρωταρχικά τους κατοίκους και στη συνέχεια τους καταστηματάρχες της περιοχής. Ωστόσο, εξακολουθεί να μου αρέσει η ζωντάνια των Εξαρχείων και η πολιτιστική δυναμική που αποπνέουν. Έχουν μοναδικό χαρακτήρα και πολλές πραγματικές επαναστάσεις «γεννήθηκαν» εδώ.