του Ευθύμη Κουτσούκη (Mr EX)
Η συγκεκριμενή βασική στήλή συνεντεύξεων του «Eξαρχειώτη» αποτελεί κυρίως τον χώρο φιλοξενίας γνωστών προσωπικοτήτων του καλλιτεχνικού χώρου. Στην περίπτωση όμως που ένας άνθρωπος σαν τον μαθηματικό – συγγραφέα, Ευάγγελο Σπανδάγο, περνά το… κατώφλι» του “ΕΞ”, δε θα ήταν δυνατόν να μην του παραχωρηθεί, δίχως δέυτερη σκέψη. Προσωπικότητα ξεχωριστή, με, θα μου επιτραπεί η έκφραση, «γιγάντια» πνευματική δραστηριότητα, όπως θα διαβάσετε στη συνέχεια. Ένας εξαιρετικός επιστήμονας, που σε κερδίζει από την πρώτη στιγμή με τη μόρφωσή του, τη σοφία του και τη γνώση του, καθώς και με την απλότητά του, την ηρεμία και το ήθος τους. Με μεγάλη μου τιμή και χαρά σας παρουσιάζω τις πολιτιστικές θέσεις και την ταυτότητα ενός από τους πιο ευφυείς, σκεπτόμενους και κατασταλαγμένους ανθρώπους, που έχω γνωρίσει. Απολαύστε ΕΞαίσια…
Το βιογραφικό σας είναι εντυπωσιακό. Είστε μαθηματικός και συγγραφέας, εξαιρετικά δημιουργικός, με πολλές εγχώριες και διεθνείς διακρίσεις. Ενδεικτικά έχετε εκδώσει περισσότερα από 150 βιβλία. Μιλήστε μου για το πλούσιο έργο σας.
–Σεμνύνομαι να πω ότι έχω γράψει και έχω εκδώσει 152 (εκατόν πενήντα δύο) βιβλία. Κατ’ αρχήν οφείλω να πω ότι το συγγραφικό μου έργο το οφείλω κατά καιρούς σε προτροπές των μαθητών μου. Την ιδέα για το πρώτο μου βιβλίο, ένα σχολικό βοήθημα στη μαθηματική ανάλυση, μου την έδωσαν το 1972 οι μαθητές μου της 6ης τάξης του εξατάξιου γυμνασίου αρρένων Νίκαιας. Το βιβλίο αυτό, που τους το έχω αφιερώσει, έκανε 40 εκδόσεις. Όπως ήταν επόμενο ακολούθησαν και άλλα φροντιστηριακά βιβλία σε διάφορα κεφάλαια των μαθηματικών. Μετά από λίγα χρόνια, ένας πρώην μαθητής μου με συμβούλευσε να ασχοληθώ και με πανεπιστημιακά μαθηματικά βοηθήματα, όπως κι έγινε. Όταν υπηρετούσα στο πειραματικό σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οδό Σκουφά, οι μαθητές μου με ρώτησαν αν υπήρχαν και γυναίκες μαθηματικοί στην αρχαία Ελλάδα και μου ζήτησαν να τους διαβάσω αποσπάσματα από έργα αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών. Το θέμα αυτό το συζήτησα με τον επόπτη του σχολείου, Καθηγητή παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Μαρκαντώνη Ιωάννη, ο οποίος μου υπέδειξε να κάνω ένα σχετικό διδακτικό πείραμα με θέμα από τα “Στοιχεῖα” του Ευκλείδη. Η διδασκαλία αυτή μου άνοιξε τον δρόμο για την έκδοση 40 (σαράντα) έργων αρχαίων Ελλήνων θετικών επιστημόνων (μαθηματικών, φυσικών, αστρονόμων, ορυκτολόγων, μετεωρολόγων και φαρμακοποιών). Οι αποκαταστάσεις των αρχαίων κειμένων, η απόδοση στη νεοελληνική και ο σχολιασμός έχουν γίνει από εμένα. Ακολούθησαν βιογραφίες μεγάλων Ελλήνων μαθηματικών, αρχαίων και νεωτέρων (Αρχιμήδη, Κλεομήδη, Διογένη, Απολλωνιάτη, Καραθεοδωρή, Παπακυριακόπουλου και άλλων). Η λογοτεχνία ξεκίνησε από τα εφηβικά μου χρόνια, όταν σε ηλικία 16 ετών προσπάθησα να εκφράσω τα αισθήματά μου σε μια συμμαθήτριά μου με ποιήματα. Έχω γράψει και εκδώσει 3 ποιητικές συλλογές και 4 συλλογές διηγημάτων, από τις οποίες ποιήματα και διηγήματα έχουν βραβευθεί από την Ένωση Ελλήνων λογοτεχνών. Για το συγγραφικό μου έργο έχω πάρει 24 τιμητικές διακρίσεις, από τις οποίες 2 από την Ακαδημία Αθηνών και 2 διεθνείς. Αισθάνομαι υπερήφανος, διότι για πρώτη φορά στη νεότερη ελλάδα έχω εκδώσει έργα αρχαίων Ελλήνων θετικών επιστημόνων (Θεοδοσίου, Αυτολύκου, Πάππου, Κλεομήδη κ.ά.). Επίσης με το βιβλίο μου «808 διακεκριμένες γυναίκες της αρχαίας Ελλάδος» “έβγαλα” την αρχαία ελληνίδα από τον γυναικωνίτη. Πρέπει όμως να αναφέρω ότι ως μαθητής είχα “λαμπρή” διαδρομή. Με έδιωξαν από το 8ο εξατάξιο γυμνάσιο αρρένων της πλατείας Κολιάτσου, επειδή άναψα λιβάνι σ’ έναν καθηγητή. Η βαθμολογία μου στα αρχαία ελληνικά ήταν πάντα κάτω από τη βάση. Ευτυχώς την θεράπευε η “διακριτική” αντιγραφή. Τον φεβρουάριο του 1958, μαθητής της 6ης τάξεως του εξατάξιου μικτού γυμνασίου Νέας Ιωνίας, διοργάνωσα δίωρη αποχή από τα μαθήματα, γεγονός πρωτοφανές για εκείνα τα χρόνια. Το αίτημά μας ήταν να “αποποινικοποιηθεί” το κάπνισμα στην αυλή του σχολείου και στους γύρω χώρους. στο δε πανεπι- στήμιο πέτυχα με τους επιλαχόντες.
Τι είναι πολιτισμός για εσάς;
–Πολιτισμός είναι το πλαίσιο των ενεργειών μέσα στο οποίο ο άνθρωπος αναπτύσσει ενσυνείδητη ζωή που τη διακρίνει η ηθική, η ελεύθερη έκφραση ιδεών και απόψεων, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων, η πνευματικότητα, η καλαισθησία, η επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη και οι κάθε είδους καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Η επιστήμη των μαθηματικών και ο ρόλος που παίζει στη ζωή μας.
–Στην Ακαδημία του Πλάτωνος κυριαρχούσε το ρητό «…να μην υπάρχει κανείς που δεν γνωρίζει μαθηματικά». Στο Λύκειο του Αριστοτέλους είχε διατυπωθεί η ρήση «…ευτυχής αυτός που γνωρίζει μαθηματικά».
“Το Εξαρχείν όντως εστί φιλοσοφείν. Πρέπει όμως παράλληλα να εστί δραστηριοποιείν και προστατεύειν”
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι ακόμα και οι στοιχειώδεις κλάδοι της μαθηματικής επιστήμης δίνουν στον μελετητή τους έναν ορθολογισμό, δηλαδή κρίση κατά τον ορθό λόγο.
Πώς θα ορίζατε τον πνευματικό άνθρωπο της εποχής μας;
–Πνευματικός άνθρωπος είναι αυτός που προβληματίζεται, αυτός που ερευνά, αυτός που ασχολείται, χωρίς κανένα όφελος, με τα κοινά, αυτός που διαβάζει και σχολιάζει έντυπες γραφές, αυτός που συγχωρεί και αυτός που δεν τον διακρίνει φιλαυτία.
Μέσα από τη δουλειά σας, ποιες είναι οι αρχές και οι αξίες που θέλετε να μεταλαμπαδεύσετε;
–Επαναλαμβάνω τα λόγια του μεγάλου Γερμανού ποιητή Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε (1749 – 1832) «Μελετάτε προ πάντων τους Αρχαίους Έλληνες και πάντοτε τους Έλληνες».
Προσωπικότητες που σας σημάδεψαν κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής, κι όχι μόνο, πορείας σας.
–Ο αείμνηστος Καθηγητής – Ακαδημαϊκός Νικόλαος Αρτεμιάδης, ο Ομ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ιωάννης Μαρκαντώνης (κάτοικος Εξαρχείων), ο εκλεκτός φίλος και Καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο Κωνσταντίνος Σταθακόπουλος, ο Δημοσιογράφος Κωνσταντίνος Χούντας, ο Δημοσιογράφος και Γιατρός Νίκος Βαρδιάμπασης, καθώς και μαθητές μου από τα διάφορα σχολεία που υπηρέτησα.
Τα θετικά και τα αρνητικά των ημερών που διανύουμε, σε κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο.
-Πολλά είναι τα αρνητικά στοιχεία των ημερών μας: Αυτοκτονίες για οικονομικούς λόγους, άνθρωποι άστεγοι, άνθρωποι χωρίς εργασία, επαίτες σε κάθε δρόμο, πολίτες χωρίς δικαιώματα, νέοι χωρίς ιδανικά, διακεκριμένοι νέοι επιστήμονες που εγκαταλείπουν την χώρα, ουρές σε δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς για να τακτοποιήσουν οικονομικά θέματα, ελλιπής υγειονομική περίθαλψη, άνθρωποι χωρίς ιδανικά, παιδεία με πολλές ελλείψεις, γραφειοκρατία κ.ά. Τα θετικά είναι ότι η χώρα μας διαθέτει αξιόλογους επιστήμονες και καλλιτέχνες, πολλοί από τους οποίους διαπρέπουν στο εξωτερικό, και αξιόλογους κάθε είδους επιχειρηματίες και τεχνικούς. Διαθέτει ακόμα και μια έξυπνη νέα γενιά που είναι προβληματισμένη και θα προσπαθήσει για την κοινωνική ισορροπία. Στα θετικά ακόμα στοιχεία υπάγονται το κλίμα της χώρας, που μπορεί να εξασφαλίζει μεγάλη αγροτική παραγωγή, καθώς και ο τουρισμός.
Κεφάλαιο Εξάρχεια. Διαχρονικά… φωλιά καλλιτεχνών, επιστημόνων και γενικότερα πνευματικών ανθρώπων. «Φωτογραφίστε» μου την περιοχή, μέσα από τα δικά σας μάτια, ποια είναι η εξέλιξή της και ποια τα προβλήματά της. Το «εξαρχείν» εστί φιλοσοφείν;
Πολιτισμός είναι ο σεβασμός των δικαιωμάτων των συνανθρώπων, η πνευματικότητα, η καλαισθησία, η επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη και οι κάθε είδους καλλιτεχνικές εκδηλώσεις
-Στα Εξάρχεια βρίσκεται η προσωπική μου βιβλιοθήκη κι εκεί εργάζομαι συγγραφικά από το 1972. Δεν είναι υπερβολή λοιπόν να πω ότι γνωρίζω πολύ καλά την περιοχή. Σύμφωνα με το βιβλίο του Γ. Άννινου «Η παλιά Αθήνα», σύμφωνα με διάφορα βιογραφικά δημοσιεύματα, και σύμφωνα με διηγήσεις του Εξαρχειώτη Μιλτιάδη Κωστακόπουλου (είναι αυτός που είχε την πρωτοβουλία της πεζοδρόμησης της οδού Μεσολογγίου) τα Εξάρχεια, με την πρώτη τους ονομασία «Προάστιο» και την επόμενη «Νεάπολις», φιλοξένησαν κατά καιρούς μεγάλα ονόματα της επιστήμης, της τέχνης και της πολιτικής. Αναφέρω ενδεικτικά τους ζωγράφους Νικόλαο Γύζη, Νικηφόρο Λύτρα και τον γλύπτη Δημήτριο Φιλιππότη. Τους λογοτέχνες και ποιητές Γεώργιο Σουρή, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Τίμο Μωραϊτίνη και Κωστή Παλαμά. Τους ηθοποιούς Σοφία Βέμπο, Κατίνα Παξινού, Δημήτρη Χορν, Δημήτρη Μυράτ και Αλέξη Μινωτή. Τους πολιτικούς Χαρίλαο Τρικούπη, Παναγή Τσαλδάρη, Γεώργιο Καφαντάρη (υπουργός και Πρωθυπουργός, 1873 – 1943), Λεωνίδα Κύρκο και Ασημίνα Γιάννου (μέλος του πολιτικού γραφείου του ΚΚΕ, 1916 – 2011). Τους σκηνοθέτες και θεατρικούς συγγραφείς Κάρολο Κουν και Αλέκο Σακελάριο. Τον Αρχιεπίσκοπο Θεόκλητο τον Β’ (1890 – 1962). Τις οικογένειες Επαμεινώνδα Μεγαπάνου, Σπύρου Μερκούρη και Τάσου Χατζή. Τους Καθηγητές Πανεπιστημίου Ιωάννη Χατζηδάκη και Χρήστο Παπακυριακόπουλο. Τους μουσικούς Δημήτριο Μητρόπουλο και Βύρωνα Κολάση. Σημειώνω ότι η γαλάζια πολυκατοικία της πλατείας Εξαρχείων είναι η πρώτη πολυκατοικία που κτίστηκε στην Αθήνα και ότι είχε ως κατοίκους διάσημους καλλιτέχνες. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι τα Εξάρχεια αποτελούν και σήμερα μια πνευματική γειτονιά. Αυτό το μαρτυρούν τα βιβλιοπωλεία, οι εκδοτικοί οίκοι, τα ωδεία, τα κάθε είδους φροντιστήρια, οι διάφορες γκαλερί, τα θερινά σινεμά και οι θεατρικοί χώροι, τα καλλιτεχνικά τυπογραφία και βιβλιοδετεία, τα εργαστήρια χορού και εικαστικών τεχνών και τα πολιτιστικά στέκια της νεολαίας. Στα Εξάρχεια επίσης λειτουργούν και πολλοί πολιτιστικοί και επαγγελματικοί σύλλογοι, όπως ο Παγκόσμιος Όμιλος για την Προβολή των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηματικών, ο Πνευματικός Όμιλος Ρεθυμνίων, ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Η Γειτονιά», η Ε.Κ.ΠΟΙ.Ζώ., η Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλίου, ο Σύνδεσμος Εκδοτών Βιβλίου, η Ένωση Ελληνικού Βιβλίου κ.ά. Τα Εξάρχεια τα ζωντανεύουν και οι ποιοτικές ταβέρνες με προσιτές τιμές και οι καφετέριες, πολλές από τις οποίες διοργανώνουν και ποικίλες εκδηλώσεις (εκθέσεις φωτογραφίας, διάφορα σεμινάρια, εκθέσεις χειροτεχνίας, εκθέσεις βιβλίων κ.ά.) Δυστυχώς διάφορα τραγικά γεγονότα και παραβατικές ενέργειες έχουν δυσφημίσει την περιοχή. Οι κάτοικοι όμως και οι επαγγελματίες των Εξαρχείων αντιδρούν πολιτισμένα και νόμιμα. Αναφέρω χαρακτηριστικά τον δραστήριο Σύλλογο Κατοίκων και Επαγγελματιών Εξαρχείων «Τα Εξάρχεια». Το «Εξαρχείν όντως εστί φιλοσοφείν». Πρέπει όμως παράλληλα να «εστί δραστηριοποιείν και προστατεύειν».
Αγαπημένες σας ρήσεις…
–«Φοβου τους Δαναούς και δώρα φέροντας». / «Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν». / «Και στις πλέον δυσάρεστες καταστάσεις ο υπομονετικός βρίσκει μέσο για να ανακουφισθεί». / «Να μαλώνεις με ευγενικό θυμό». / «Μη γίνεσαι κριτής των φίλων σου». / «Ο άνθρωπος που είναι ενάρετος και σοφός δεν έχει ανάγκη τη δόξα».