του Ευθύμη Κουτσούκη (Mr EX)
Λεκτικός… χείμαρρος η συγκεκριμένη καλλιτέχνις, η οποία λίγο πριν περάσει την πύλη της «Ρότα», στα Εξάρχεια, στις 11 του μηνός, επισημαίνει, με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο, την προσωπική της πολιτιστική διαφορετικότητα / ιδιαιτερότητα…
Λακωνικός, λοιπόν, αυτή τη φορά στον πρόλογο της εν λόγω συνέντευξης, καθώς ακολουθεί ένας «ποταμός» απαντήσεων. Αφεθείτε στο ρεύμα του… EXjoy and stay “EX”!…
-Μαρίκα Κλαμπατσέα… Σοπράνο, συνθέτρια, πιανίστα… Βραβευμένη και καταξιωμένη! Τα παραπάνω αποτελούν βασικούς χαρακτηρισμούς, στο άκουσμα το ονόματός σας. Θα ήθελα εσείς, μέσα από τα δική σας ματιά, να μου προσδιορίσετε την καλλιτεχνική ταυτότητα της δημιουργού και μουσικού Μαρίκας…
Αρχίζοντας να σας πω ότι η χαρά μου που μιλώ στον Εξαρχειώτη, κ. Κουτσούκη είναι μεγάλη! ! Μια και πιστεύω ότι ο χώρος που με αντιπροσωπεύει είναι τα Εξάρχεια! Άλλωστε είμαι γέννημα / θρέμμα της περιοχής. Σ’ ό,τι αφορά την ερώτησή σας, στο να αυτοπροσδιορισθώ, σαν Μαρίκα μουσικός, αν και είναι δύσκολο να μιλάς γι’ αυτό που κάνεις … καλύτερα ας το έκαναν οι άλλοι, θα σας απαντήσω και ίσως σας καλύψω ως ένα βαθμό. 2 – 3 λέξεις που πιστεύω αρκούν, αν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε και να εντάξουμε με ακρίβεια -οριοθετώντας ή δίνοντας σημεία αναφοράς σχετικά με το τι σημαίνει ακριβώς καλλιτεχνική ταυτότητα-. Ένα που προέχει και θα ήταν το στίγμα μου είναι ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός και η ελεύθερη έκφραση του καλλιτέχνη! Σ’ ότι αφορά τους μουσικούς πιο συγκεκριμένα, ο απεγκλωβισμός από τα στεγανά που επιβάλλουν πολλά ωδεία και χώροι μουσικής εκπαίδευσης στους μουσικούς και ιδιαίτερα τραγουδιστές, όταν χαρακτηριστικά μέσα απ’ αυτές τις απαγορεύσεις διαμορφώνεται μια φωνή, στην οποία λείπει η ερμηνεία, χάνεται η φυσικότητα και ο τραγουδιστής μετατρέπεται σε ένα τέρας εγωκεντρισμού και ηχητικής δυσαρμονίας. Πιστεύω στην ελεύθερη (ακραία) για κάποιους και χωρίς κανένα περιορισμό δημιουργία, με μοναδικό σκοπό την επιβεβαίωση, επικύρωση και ύπαρξη της Τέχνης. Η αυθεντικότητα ενός καλλιτέχνη έρχεται σε προτεραιότητα, ενώ εκφράσεις και σκέψεις τύπου «να βάλω νερό στο κρασί μου»…, για να γίνει προσβάσιμος στο κοινό, θα ‘πρεπε να μην υπάρχουν. Γνωρίζω ότι αυτό που υποστηρίζω και σε μεγάλο βαθμό προσδιορίζει την καλλιτεχνική μου ταυτότητα είναι μια άποψη που έχει περιθωριοποιηθεί… Έρχεται ακόμη σε αντίθεση και είναι το κόκκινο πανί, μπροστά στις απόψεις που κυκλοφορούν από πολλούς δυστυχώς, που δηλώνουν, είτε έμμεσα, είτε άμεσα, υπερασπιστές της εμπορευματοποίησης της τέχνης και που αυτοί δυστυχώς πολλαπλασιάζονται καθημερινά. Οι οπαδοί αυτής της αντίληψης περί τέχνης εγκαθιδρύουν και συντηρούν περαιτέρω το καθεστώς αυτό της εκμετάλλευσης και παραβίασης της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του καλλιτέχνη, σε μια κοινωνία που δεν ξεχνάμε ότι υπήρξε υπεύθυνη, οδηγώντας στην καταστροφή και στο θάνατο καλλιτέχνες, όπως Janis Joplin, Elvis, Emy Winehouse, John Lennon… Πιστεύω ότι ο καλλιτέχνης σήμερα, εποχή κατά την οποία βιώνουμε την οικονομική αθλιότητα, αλλά και αλλοτρίωση της τέχνης, επιβάλλεται να δημιουργεί και να εκφράζεται ελεύθερα και αντιπροσωπευτικά. Να ‘ναι ακόμη παρών, ενάντια σ’ ο,τι απάνθρωπο συμβαίνει γύρω του, παίρνοντας θέση! Η τέχνη του, αυτή η ίδια η δημιουργία, να είναι το όπλο ενάντια σ’ αυτούς που ονομάζω ευνουχιστές της τέχνης!.. Αυτοί δυστυχώς είναι άπειροι. Αναφέρομαι κυρίως, σ΄αυτούς που έχουν μεγάλο μέρος ευθύνης, δηλαδή στους φορείς που θεσμοθετούν όλα αυτά με τη στάση τους, και συγκεκριμένα στο μεγαλύτερο μέρος τους, τα μέσα ενημέρωσης. Ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της τακτικής τους, η εξευτελιστική προβολή των καλλιτεχνών, μόνο μέσα από κάποιες πιθανές φωτογραφίες, που έρχονται σε πρώτο πλάνο! Και όχι μέσα από την προβολή του έργου τους. Σ’ ό,τι αφορά τώρα την τακτική που ακολουθώ, δεν θα αλλάξω το πρόγραμμά μου, το ρεπερτόριό μου, με τη σκέψη ότι αλήθεια θα ήμουν πιο προσβάσιμη στο κοινό. Δεν θα διάλεγα στην καλύτερη περίπτωση μία συναυλία με τραγούδια της Edith Piaf, με πιθανό σκοπό το “sold out”! Πραγματικά, δεν με αφορά αυτό. Θα άλλαζα μόνο, αν η ψυχή μου αλήθεια το τραβά… Πράγματι πολλές φορές σκέφτομαι να κάνω μια συναυλία παρόμοια, επειδή αγαπώ τα τραγούδια της Piaf και θαυμάζω την ίδια και την ερμηνεία της, κι όχι επειδή θα είχα ένα πιθανά μεγάλο κέρδος.
Για να γίνω πιο σαφής τελειώνοντας… «Όχι» στο εμπόριο των καλλιτεχνών και της τέχνης! Κάτω τα χέρια! Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον και είναι στόχος μου να σχηματιστεί μια ομάδα καλλιτεχνών, κάτι το οποίο πιστεύω θα ολοκληρώσω σύντομα, που θα δρα σαν ένα σώμα αντίστασης ενάντια στην αλλοτρίωση της έννοιας της τέχνης, του καλλιτέχνη και της εμπορευματοποίησής του. Νομίζω ότι ήδη κάποιες προσπάθειες από νέους καλλιτέχνες γίνονται και αυτό μου προσδίδει αισιοδοξία. Είναι αλήθεια ότι δεν είπα 2 – 3 λέξεις… Και σίγουρα βγάζω θυμό, εκφράζοντας την αγανάκτησή μου, με όσα σας είπα. Ελπίζω όμως κι ο θυμός μου ακόμη να μετατραπεί σε… δημιουργία. Όσο για το τίμημα όλων αυτών των «πιστεύω»… ναι, είναι ίσως βαρύ. Τα εν λόγω θέματα όμως απασχολούν εμένα και πολλούς άλλους, δεν κλείνουν τόσο γρήγορα και θα είχα να προσθέσω ακόμη περισσότερα… Δίχως τέλος. Αν αντέχετε…
-Ελλάδα και εξωτερικό. Πολύπλευρη η εγχώρια και αντίστοιχα η διεθνής εμπειρία σας, σύμφωνα με το μουσικό σας ταξίδι, το οποίο ξεπερνά, με μεγάλη απήχηση κι αναγνώριση, τα ελληνικά σύνορα. Θετικά και αρνητικά βιώματά σας, καθώς και ξεχωριστοί για εσάς άνθρωποι, κι από τα δύο «μέτωπα».
Είναι αλήθεια ότι προσπάθησα να παρουσιάσω, όσες φορές αυτό ήταν δυνατό, και παρουσιάζω συναυλίες στο εξωτερικό: Αγγλία, Πράγα και Γαλλία παλαιότερα. Συμμετείχα ακόμη σε φεστιβάλ του Εδιμβούργου. Θετικά βιώματα σ’ ό,τι αφορά το ταξίδι αυτό ήταν ότι συνάντησα ένα κοινό που εκφραζόταν ελεύθερα, γέλαγε ή μελαγχολούσε ακούγοντας τη μουσική μου, ακούγοντας μια Παρωδία ή ερμηνεία σε άρια του Purcell. Σύμμαχός μου σ’ αυτό το «μουσικό ταξίδι», όπως πολύ ωραία λέτε, ήταν και είναι ακόμη το Arts council. Έχει υποστηρίξει πολλά έργα μου μέχρι σήμερα. Το τελευταίο έργο που υποστήριξε ήταν τον Απρίλιο του 2016, στο Manchester, με τον τίτλο “Butterfly in Blood”, μια όπερα δωματίου για το βιβλίο της Γαλλοεβραίας σοπράνο, Fania Fenelon, μια καταγραφή των όσων έζησε στο ναζιστικό στρατόπεδο “Women’s orchestra of Auschwitz” (Γυναίκες της ορχήστρας του Άουσβιτς). Με τίτλο στην ελληνική έκδοση «Αναβολή για την ορχήστρα». Την Fania Fenelon συνέλαβαν τα Ες Ες κι έβαλαν στη συνέχεια στο στρατόπεδο του Auschwitz, στην τρομακτική ορχήστρα που είχε γίνει με σκοπό την ψυχαγωγία των ναζιστών, αλλά και τη μουσική συνοδεία των πολιτικών κρατούμενων, που μετέφεραν οι ναζιστές, προκειμένου να τους δολοφονήσουν στους θαλάμους αερίων.
-Τι εστί μουσική, τέχνη και γενικότερα πολιτισμός για τη Μαρίκα Κλαμπατσέα;
Θα πω εδώ ότι… ναι! Η μουσική και η τέχνη γενικότερα επικυρώνουν τον πολιτισμό που είναι τόσο απαραίτητος για να επιβιώνουμε και να μπορούμε να δημιουργούμε. Πολιτισμός είναι ένα μεγάλο θέμα, που δεν εξαντλείται μέσα σε μια συνέντευξη, με δυο λόγια όμως θα πω ότι κύρια είναι η συμπεριφορά! Και η στάση μας απέναντι στη ζωή, ο σεβασμός και η δυνατότητα, να μπορούμε να συνυπάρχουμε, χωρίς διακρίσεις, αναγνωρίζοντας τη διαφορετικότητα! Να υποκλινόμαστε σ’ αυτή, ακόμη περισσότερο μπροστά σε μια κοινωνία που με θλίψη βλέπουμε ότι βασικά χαρακτηριστικά της είναι η ανισότητα, ο ρατσισμός και ο εθνικισμός. Αναφέρθηκα σχετικά για το τι είναι τέχνη και μουσική στην ερώτησή σας. Προσθέτω ακόμη ότι η τέχνη γενικά, αλλά και η μουσική ειδικότερα, όταν επιβεβαιώνεται και επικυρώνεται, μέσα από την ίδια τη δημιουργία, δεν μπορεί παρά να συνεισφέρει στον πολιτισμό.
-Ποια τα μουσικά είδη που συνθέτουν το αμάλγαμα της καλλιτεχνικής σας… σφραγίδας; Σας συνδέουν με την αποκαλούμενη avant garde σκηνή. Που και πώς «φυτεύεται» και «ανθίζει» το ροκ στοιχείο στις συνθέσεις και στους αυτοσχεδιασμούς σας;
Το Ροκ δεν θα μπορούσε παρά να «ανθίζει» στις συνθέσεις μου! Μεγάλωσα ακούγοντας Janis Joplin, Elvis Presley, Freddy Mercury, Animals, Rolling Stones, Jimy Hendrix, Joe Cocker… Καλλιτέχνες που βγάζουν, τραγουδώντας, τα σωθικά τους! Πώς θα μπορούσε να μην υπάρχει το ροκ στοιχείο στη μουσική ή στους αυτοσχεδιασμούς μου; H όπερα, η κλασσική μουσική ήταν κι αυτά σημαντικά ακούσματα, εφόσον, πέρα από τις σπουδές, και η μητέρα μου Ειρήνη ήταν τραγουδίστρια της όπερας και την άκουγα από μικρή να τραγουδά άριες από την όπερα Traviata του Giuseppe Verdi. Αδυναμία της η Μαρία Κάλλας, όπως και δική μου. Για να ολοκληρώσω, θεωρώ πως όλα τα είδη μουσικής συναντιόνται κι ενώνονται σε ένα. Αυτό και εκφράζω μέσα από τη μουσική που συνθέτω ή τον τρόπο που τραγουδώ. Η φωνή και χροιά της ροκ εμπλέκεται στη φωνή της όπερας, η φωνή και χροιά που τραγουδά το μοιρολόι, την παραδοσιακή μουσική γενικότερα ενσωματώνεται μαζί με τα υπόλοιπα είδη, που μέσα σ’ αυτά είναι και το καμπαρέ, το μιούζικαλ, το Rag time στον γενναιόδωρο, ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, που τόσο αγαπώ!
-Μέγαρο Μουσικής, Αγγλία και αμέτρητοι άλλοι σταθμοί στο ερμηνευτικό… διάβα σας. Επόμενη στάση σας στο artbar «Ρότα» στις 11 του μηνός (περί του event). «Φωτογραφίστε» μου τα Εξάρχεια και τη φιλοσοφία που σας… γεννούν οι εν λόγω λέξεις.
Ακούω τη λέξη Εξάρχεια και νιώθω ότι εκεί είναι τα αδέλφια μου!
-Τι περιμένουμε να ακούσουμε από εσάς κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης performance; Μιλήστε μας για το “Smile“, το “Butterfly in Blood” και ό,τι άλλο σχετικό έρχεται στο νου σας…
Το Smile!… Πώς ήρθε κι αυτό… αλήθεια;! Αυτός ο τίτλος εννοώ… Έρχεται και σε μια περίοδο που αποφάσισα να «χαμογελώ», ό,τι κι αν συμβεί! Νομίζω πως έτσι αντιδρώ σ όλα αυτά που με κάνουν να μελαγχολώ… Δεν σταματώ όμως να θυμώνω, να επηρεάζομαι αρνητικά, μέχρι να συνθλίβομαι πολλές φορές και να στενοχωριέμαι, κι ας χαμογελώ… στο SMILE! Αφορμή, πέρα από τη διάθεσή μου να αντιδράσω χαμογελώντας, ήταν το διφορούμενο χαμόγελο του αγαπημένου μου ηθοποιού, Charlie Chaplin! Και το τραγούδι του SMILE, σύνθεσή του στο έργο που πρωταγωνιστούσε και ο ίδιος… «Μοντέρνοι καιροί». Ναι, κάπου ταυτίζομαι με το χαμόγελο αυτό του Charlie, που είναι ωστόσο και λίγο πικρό. Σχετικά με το πρόγραμμα, θα τραγουδήσω με κύριο σημείο αναφοράς το Smile, μια σειρά από τραγούδια που ερμήνευσαν οι Elvis Presley, Judy Garland, Billie Holliday, Janis Joplin, αλλά και ο αγαπημένος μου κόντρα τενόρος, Klaus Nomi. Ακόμη συνθέσεις του Kurt Weill, αυτοσχεδιασμούς σε άριες του George Bizet, Claudio Monteverdi και από το έργο μου για την ηρωίδα του Far west “Calamity Jane”: Γράμματα στην κόρη της (1877-1902). Το “Butterfly in Blood”, ναι! Μίλησα σχετικά πιο πάνω και θα παρουσιάσω κάποια αποσπάσματά του. Το έργο αυτό είναι συνέχεια των «Τραίνων», έργο που παρουσίασα το 2012 στο Μέγαρο μουσικής. Πρόκληση αυτού ήταν μια επίσκεψή μου στο Νταχάου. Θέλησα να βρω τραγούδια και μουσική, που γράφτηκαν την περίοδο της ναζιστικής κατοχής μέσα σε στρατόπεδα και γκέτο, βρίσκοντας έτσι τη συλλογή που είχαν συγκεντρώσει μουσικοί μελετητές. Τόσο ωραίες μελωδίες, γραμμένες απο πολιτικούς κρατούμενους, που αναρωτιέσαι πώς βρήκαν τη δύναμη αυτή να δημιουργούν, ενώ παράλληλα υπέφεραν τόσο στα ναζιστικά στρατόπεδα, αυτά του βασανισμού κι αποτρόπαιου ρατσισμού! Απ’ αυτά διάλεξα κάποια τραγούδια, που μ’ ενδιέφερε να ακουστούν ιδιαίτερα, αυτά που είχαν απαγορευτεί, όπως χαρακτηριστικά, ένα νανούρισμα, παραδοσιακό εβραϊκό τραγούδι, με τον τίτλο “Makh zu die eygelekh” (Κλείσε τα ματάκια σου). Ο συνθέτης του, David Beigelman, το μετέτρεψε σε ταγκό! Οι στίχοι αναφέρονται σε μια μητέρα, που νανουρίζει το παιδί της, ενώ περιγράφει τι υπέφεραν, την καταστροφή, το διωγμό και βασανισμό τους. Ο David Beigelman δολοφονήθηκε στο θάλαμο αερίων. Μέρος από τα τραγούδια αυτά είχαν συγκεντρώσει μουσικοί μελετητές σε διάλεκτο Yiddish (εβραιογερμανικά), επίσης στα πολωνικά, ρωσικά και τσιγγάνικα…
-Τι είναι μαγικό και τι εφιαλτικό για τη Μαρίκα Κλαμπατσέα;
Μαγικό είναι ο έρωτας! Με όλες τις πιθανές προεκτάσεις.. Ο έρωτας απέναντι στη ζωή! Ή και ο έρωτας για την τέχνη. Το συναίσθημα!
Εφιαλτικό ο θάνατος! Κι αυτός σε όλες του τις διαστάσεις… Η πώρωση, ο κυνισμός, το τέλος, η απώλεια, το δυσαναπλήρωτο, η βία, το κενό!
-Μελλοντικά πλάνα σας, αλλά και όνειρα που θέλετε να πραγματοποιήσετε.
Θα μ’ ενδιέφερε, και φαίνεται να πραγματοποιείται σύντομα, μια παρουσίαση κάποιων έργων μου, όπως «Τα Τραίνα», “Butterfly in Blood”, η “Calamity…”, το “Kalt”, το οποίο παρουσίασα πέρυσι στο Μέγαρο μουσικής κι ένα τελευταίο που ακόμη επεξεργάζομαι, με τον τίτλο “I have a Dream”, που είναι και ο τίτλος του λόγου, τον οποίο διάβασε ο ακτιβιστής Martin Luther King, στις 28 Αυγούστου (1963), στην πλατεία του μνημείου Linkoln. Στη συναυλία αυτή θα ερμηνεύσω τραγούδια Αφρικανών, φυλακής και δουλείας, εμπλέκοντας blues, gospels, spirituals και αυτοσχεδιασμούς. Στο έργο αυτό ελπίζω να συνεργαστώ με Αφρικανούς τραγουδιστές και να ολοκληρώσω την ιδέα μου να είναι ένα έργο minimal, λιτό, χωρίς όργανα και μικροφωνική εγκατάσταση.
-Αν έπρεπε να χωρέσετε το… απόλυτο ανθρωπιστικό μήνυμά σας σε ένα στίχο και, συνδυαστικά, σε μια μελωδία, τι θα περιείχε και πώς θα το εκφράζατε;
Τη μελωδία ακόμα δεν την έχω βρε και ίσως αργήσω ακόμη… Τι να σας πω; Για το στίχο… Τα λόγια… Σαν πρώτο μου έρχεται… Να αγαπώ τον διπλανό μου;… Να νιώθω ίση με όλους; Να πονάω, όταν πονά ο άλλος; Να χαίρομαι, όταν χαίρεται; Ωωω! Σημειωτέον, δεν πίστεψα ποτέ σε καμιά θρησκεία… Μα νομίζω ότι ίσως μόνο μ’ αυτή τη διάθεση απέναντι στη ζωή που προσπαθώ να διατηρώ, θα μαλακώσω, θα γλυκάνω και ίσως βρω τη λύση;… Και ίσως είναι και η μόνη… που μένει τώρα που «μεγαλώνουμε»! Να αλληλουποστηριζόμαστε, λοιπόν! Αυτό θα ήταν το μήνυμά μου, φτιάχνοντας έτσι ένα μέτωπο αντίστασης στην αδηφάγα κοινωνία, που επιθυμεί την αλλοτρίωση μας! Με λίγα λόγια να αγαπιόμαστε!
