του μαθηματικού – συγγραφέα
Ευαγγέλου Σπανδάγου
γ) Η Βιβλιοπαραγωγή
Αυτοί οι οποίοι αντέγραφαν τα συγγράμματα ονομάζονταν “βιβλιογράφοι”. Οι βιβλιογράφοι έπαιρναν από τα σχετικά εργαστήρια φύλλα περγαμηνής και έγραφαν. Υπήρχαν δύο είδη βιβλιογράφων. Οι “ταχυγράφοι” και οι “καλλιγράφοι”, που ήταν συνήθως υπάλληλοι βιβλιοπωλείων ή μορφωμένοι δούλοι. Για να αυξηθεί η παραγωγή βιβλίων οι έμποροί τους, οι “βιβλιοπῶλαι”, χρησιμοποιούσαν πολλούς μορφωμένους γραφείς συγχρόνως, οι οποίο έγραφαν κατόπιν υπαγορεύσεως. Μετά την ολοκλήρωση της γραφής, ειδικοί τεχνίτες έραβαν τα φύλλα της περγαμηνής με την πρέπουσα σειρά. Πολλές φορές τα δεμένα φύλλα τα κάλυπταν με λεπτές ξύλινες ή δερμάτινες επιφάνειες που αποτελούσαν ένα είδος εξωφύλλων.
δ) Οι Βιβλιοθήκες
Δεν επιδέχεται καμία αντίρρηση το γεγονός ότι η πρώτη βιβλιοθήκη στην Αρχαία Ελλάδα, αλλά και στον Κόσμο, ιδρύθηκε στας Αθήνας το 538 π.Χ. από τον Πεισίστρατο. Σ’ αυτή συγκεντρώθηκε ένας αριθμός κυλίνδρων με τα ποιήματα του Ομήρου.
Στην Σάμο ίδρυσε βιβλιοθήκη ο τύραννος Πολυκράτης το 520 π.Χ. Στην Κύπρο ίδρυσε βιβλιοθήκη ο Νικόστρατος (το 380 π.Χ.). Στας Αθήνας ίδρυσε βιβλιοθήκη το 400 π.Χ. και ο Επώνυμος Άρχων Ευκλείδης (5ος – 4ος π.Χ. αιώνας).
Η μεγαλύτερη όμως βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελλάδος ιδρύθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από τον Πτολεμαίο τον Α¢ τον Σωτήρα (337 – 283 π.Χ.). Ο γιος του και διάδοχός του Πτολεμαίος ο Β¢ ο Φιλάδελφος (309 – 247 π.Χ.) συνέχισε το έργο του πατέρα του εμπλουτίζοντας τη συλλογή των βιβλίων.
Ο Πτολεμαίος ο Α’ ίδρυσε πρώτα το “Μουσεῖον”, το οποίο ήταν ένα κέντρο επιστημονικής και λογοτεχνικής έρευνας. Γρήγορα το Μουσείο απέκτησε και βιβλιοθήκη σύμφωνα με εισήγηση του Δημητρίου του Φαληρέως. Οι δύο Πτολεμαίοι κατάφεραν, πληρώνοντας μεγάλα ποσά και διαθέτοντας χίλιους περίπου αντιγραφείς, να μαζέψουν 700.000 περίπου έργα Ελληνικά και ξενόγλωσσα (Εβραϊκά, Αιγυπτιακά, Αραβικά κ.ά.).
Η βιβλιοθήκη όμως του Μουσείου δεν ήταν μόνο μια τεράστια συγκέντρωση βιβλίων. Ήταν επίσης ο τόπος όπου μεταφράζονταν στην Ελληνική κείμενα από διάφορες χώρες. Η πιο σημαντική μετάφραση είναι αυτή της Παλαιάς Διαθήκης από τα Εβραϊκά στα Ελληνικά. Τη μετάφραση την έκαναν 72 διανοούμενοι Εβραίοι μετά από επιλογή, 6 από κάθε φυλή του Ισραήλ. Οι σοφοί αυτοί εγκαταστάθηκαν στο Μουσείο και μέσα σε 72 ημέρες ολοκλήρωσαν το έργο του (το κείμενο των εβδομήκοντα).
Ένας μεγάλος αριθμός διανοούμενων απ’ όλη την Ελλάδα εργάσθηκε στη βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας για τη σύνταξη καταλόγων, την ταξινόμηση, την αποκατάσταση και μελέτη κειμένων και τη μεταγραφή τους στο Ιωνικό αλφάβητο. Δυσκολίες παρουσίαζε πολλές φορές η ανάγνωση των χειρογράφων εφόσον αυτά είχαν γραφτεί με συνεχή γραφή χωρίς σημεία στίξεως.
Σχετικά με την καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας έχουν κατά καιρούς γραφτεί διάφορες απόψεις. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς η Βιβλιοθήκη καταστράφηκε από πυρκαγιά από τον Ιούλιο Καίσαρα κατά την πολιορκία της το 47 π.Χ. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το γεγονός συνέβη πολύ αργότερα, το 640 μ.Χ., όταν κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια οι Άραβες.
Άλλη μεγάλη βιβλιοθήκη της πόλεως ήταν αυτή του Σεραπείου. Καταστράφηκε από τον Χριστιανικό όχλο επί βασιλείας Θεοδοσίου (379 – 395 μ.Χ.).
Άλλη σπουδαία βιβλιοθήκη ήταν αυτή της Περγάμου, η οποία ιδρύθηκε από τον Άταλλο τον Α¢ ή τον γιο του Ευμένη τον Β¢ κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο περιείχε 200.000 τόμους.
Ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αδριανός (2ος μ.Χ. αιώνας) ίδρυσε το 124 μ.Χ. μεγάλη βιβλιοθήκη – εντευκτήριο στας Αθήνας, πλησίον της παλιάς Αγοράς. Σύμφωνα με τον Παυσανία η οροφή του κτηρίου ήταν από αλάβαστρο και επιχρυσωμένη, οι δε τοίχοι ήταν μαρμάρινοι. Στο εσωτερικό του κτηρίου υπήρχαν πίνακες και αγάλματα. Η βιβλιοθήκη αυτή περιείχε ως επί το πλείστον έργα Ελλήνων συγγραφέων.
Κατά την κλασσική εποχή υπήρχαν πολλοί ιδιώτες συλλέκτες βιβλίων. Ο Ευριπίδης αναφέρεται ως παθιασμένος συλλέκτης. Ο Πλάτων είχε επίσης ιδιωτική βιβλιοθήκη. Σημαντικό αριθμό βιβλίων είχε και ο Δημοσθένης, τα περισσότερα από τα οποία είχε αντιγράψει ο ίδιος. Προσωπική βιβλιοθήκη είχαν ο Αριστοτέλης, ο Ξενοφών και ο Ευθύδημος.
Γενικά οι ιδιώτες συλλέκτες βιβλίων ήταν άνδρες της πολιτικής ή των γραμμάτων. Η συλλογή βιβλίων από τον Αριστοτέλη, που περιείχαν και τον πολιτισμό του παρελθόντος, αποτέλεσε το πρότυπο για την ίδρυση της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα. Οι αρχηγοί των φιλοσοφικών Σχολών παρότρυναν τους μαθητές τους να επισκέπτονται βιβλιοθήκες ή να δανείζονται βιβλία από ιδιώτες.
(συνεχίζεται)