της Βιργινίας Τσάδαρη
(Ειδική Παιδαγωγός)
Κάθε σχολική χρονιά, σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης -από το νηπιαγωγείο μέχρι και το Λύκειο- γίνεται πολύ συχνά λόγος για επιθετικές συμπεριφορές μεταξύ ομηλίκων. Συμπεριφορές που αν και δεν έχουν πάντοτε ως στόχο τον τραυματισμό κάποιου ατόμου, καταλήγουν συχνά σε σοβαρότερης σημασίας περιστατικά, που χρήζουν οργανωμένης και μεθοδικής παρέμβασης…
Με τον όρο «εκφοβισμός», σχολικός εκφοβισμός ή διαφορετικά, bullying, όπως ονομάζεται διεθνώς, αναφερόμαστε σε μια μη φυσιολογική συμπεριφορά, η οποία περιλαμβάνει τη χρήση βίας, απειλών ή εξαναγκασμού. Είναι επιθετική και εμπεριέχει ποικίλες μορφές συμπεριφορών, όπως λεκτική, σωματική και συναισθηματική βία ή ακόμη και των συνδυασμό των παραπάνω.
Kάθε περίπτωση εκφοβιστικής συμπεριφοράς είναι ξεχωριστή και κατά συνέπεια μοναδική, όμως τα χαρακτηριστικά των παιδιών που παρουσιάζουν εκφοβιστική συμπεριφορά είναι -μέχρι ένα ορισμένο βαθμό- κοινά. Έρευνες προηγούμενων ετών, έχουν δείξει πως οι θύτες, αλλά και τα θύματα τους, φαίνεται πως ανήκουν στο μεγαλύτερο ποσοστό τους στο ανδρικό φύλο. Ενδιαφέρον στοιχείο, το γεγονός ότι τα αγόρια εκτίθενται σε άμεσες («ανοιχτές») επιθέσεις, ενώ τα κορίτσια σε έμμεσες, δηλαδή σε εξυπνότερες μορφές, όπως η προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση, η δυσφήμιση, η διαχείρηση των φιλικών σχέσεων. Παρόμοιες συμπεριφορές εκφοβιστικού χαρακτήρα, παρατηρούνται συχνότερα σε μικρότερες ηλικίες (6-8), από ότι σε παιδιά μεγαλύτερων τάξεων (10-12).
Κοινά χαρακτηριστικά ενός παιδιού-θύτη, μπορεί να αποτελούν η υψηλή του αυτοπεποίθηση, η υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων του, τα χαμηλά επίπεδα άγχους, καθώς και οι χαμηλές σχολικές επιδόσεις. Επιπλέον, συνήθως τα παιδιά-θύτες είναι μεγαλύτερης ηλικίας από το θύμα τους και παρουσιάζουν μεγαλύτερη σωματική διάπλαση απ’ ότι τα θύματά τους. Συχνά, δίνεται έμφαση στη μυική δύναμη που διαθέτουν, η οποία τους επιτρέπει να υπερτερούν σε επίπεδο φυσικής δύναμης, έναντι των θυμάτων τους, αλλά και στην αποδοχή τους ως ιδιαίτερα δημοφιλή άτομα μεταξύ των συμμαθητών τους.
Αντίθετα, τα παιδιά που ανήκουν στην κατηγορία των θυμάτων, χαρακτηρίζονται από υψηλότερα επίπεδα άγχους, διακατέχονται από μεγαλύτερη ανασφάλεια συγκριτικά με τα υπόλοιπα συνομήλικα παιδιά, είναι ήσυχα -συχνά παθητικά-, ευαίσθητα και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Καθολικό στοιχείο, αποτελεί η απομόνωση και η κατάθλιψη που τα θύματα βιώνουν μετά την ακολουθία των επιθετικών συμπεριφορών που αντιμετωπίζουν, νιώθοντας αδύναμα να αντιδράσουν, γεγονός που μπορεί να τα οδηγήσει ακόμη και στην αυτοκτονία.
Αιτίες εμφάνισης κάθε είδους επιθετικής συμπεριφοράς, αποτελεί η μη αποδοχή της διαφορετικότητας της μονάδας μέσα στο σύνολο διαφορών που εντοπίζονται στην κοινωνική τάξη, την εθνικότητα, το χρώμα, την εξωτερική εμφάνιση, τη νοητική ικανότητα και το συναισθηματικό επίπεδο ενός παιδιού. Επιπρόσθετα, σημαντικό παράγοντα, αποτελεί η τάση που τα παιδιά παρουσιάζουν, για μιμητισμό αντίστοιχων, απαξιωτικών συμπεριφορών που βιώνουν από τους γονείς τους.
Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε το διαδεδομένο πλέον φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού;
Οι καμπάνιες κατά του σχολικού εκφοβισμού, η ίδρυση σχετικού φορέα στον Ευρωπαϊκό χώρο «European anti-bullying Campaign», τα σχετικά με το bullying προγράμματα είναι μερικές από τις δράσεις που έχουν ήδη αναπτυχθεί. Ουσιαστικός σκοπός η αντιμετώπιση και η καταπολέμηση του εκφοβισμού, της θυματοποίησης και της αντικοινωνικής συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων, μέσω της επιμόρφωσης και της ευαισθητοποίησης των γονιών, των εκπαιδευτικών και των μαθητών τους.
«Απώτερος στόχος, να μην φοβάται κανένας μαθητής να πάει στο σχολείο, κανένας γονιός να μην ανησυχεί για την ασφάλεια του παιδιού του…», D. Olweus
