της Βιργινίας Τσάδαρη (Ειδική Παιδαγωγός)
Τις τελευταίες δεκαετίες, μετά από πολύχρονες μελέτες και έρευνες, ο κλάδος της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης, φαίνεται πως ακυρώνει την παλιότερη και βαθιά ριζωμένη πεποίθηση για την κοινωνική ισότητα στην εκπαίδευση.
Η επιστηµονική ανακάλυψη ότι η σχολική επίδοση εξαρτάται από την κοινωνική προέλευση, ότι δηλαδή η σχολική ιεραρχία αντιστοιχεί στην κοινωνική ιεραρχία ανατρέπει, κατά την δεκαετία του ’60 την αντίληψη για το ρόλο της εκπαίδευσης.
Παρά τις πεποιθήσεις των τελευταίων ετών, η άνιση επίδοση των παιδιών στο σχολείο, δεν είναι αποτέλεσμα διαφοράς των ατομικών ικανοτήτων του κάθε μαθητή, αντίθετα, καθορίζεται κυρίως από την κοινωνική καταγωγή των ατόμων. Οι κύριοι άξονες, οι οποίοι προσδιορίζουν τη σχέση του κάθε μαθητή με το σχολείο, περιστρέφονται γύρω από τη σχέση τους με το λόγο- προφορικό και γραπτό.
Τα παιδιά, ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον από το οποίο προέρχονται, είναι άνισα εξοικειωμένα με τη γλώσσα, αλλά και την κουλτούρα της. Η κοινωνική ανισότητα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πρόσβαση στα αγαθά -υλικά και πνευματικά- που έχουν οι κοινωνικές ομάδες σε μια ιεραρχημένη κοινωνία. Στη σχολική επίδοση, ο παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά- περισσότερο κι από τις οικονομικές δυσκολίες της οικογένειας- είναι το μορφωτικό της επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, γόνοι οικογενειών ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, έχουν διαπαιδαγωγηθεί κυρίως μέσω του λόγου (θεωρία Bernstein) κι έχουν κληροδοτηθεί συγκεκριμένα μορφωτικά προνόμια, γνώσεις, διανοητικές δεξιότητες κι εξοικείωση με τον κόσμο του πνεύματος (μορφωτικό κεφάλαιο).
Αντίθετα, παιδιά οικογενειών λαικών στρωμάτων, είναι εξοικειωμένα με την επιβολή των κανόνων, και δεν παροτρύνονται για αριστεία και δημιουργία φιλοδοξιών. Αναπόφευκτα, οι διαφορετικές προσδοκίες της οικογένειας, οι διαφορετικές φιλοδοξίες και τα διαφορετικά κίνητρα επιτυχίας, ενισχύουν τη διαφορετική ¨νοοτροπία¨ για την κοινωνική επιτυχία.
Στο εκάστοτε εκπαιδευτικό πλαίσιο, οι διαρκείς και μεθοδικά οργανωμένες προσπάθειες για την επίτευξη εκπαιδευτικής ισότητας (μέσω των εποπτικών υλικών, του κατάλληλα επιμορφωμένου εκπαιδευτικού προσωπικού, την προσπάθεια κατάργησης κάθε είδους εμποδίου) δεν είναι ικανές να ανατρέψουν τις κοινωνικά προκαθορισμένες άνισες επιδόσεις. Οι κοινωνικές ανισότητες λοιπόν, δημιουργούνται έξω από το σχολείο, διατηρούνται και τροφοδοτούνται από αυτό. Το σχολείο, αλλά και οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι αξιολογούν, είναι ο χώρος που αποτυπώνει και αναπόφευκτα ενισχύει την κοινωνική ιεραρχία με ποικίλους τρόπους, επιβεβαιώνοντας εν τέλει, πως η ταξική διαίρεση αναπαράγεται στη σχολική καθημερινότητα.