του μαθηματικού – συγγραφέα
Ευαγγέλου Σπανδάγου
Γενικά
Η θέση της Αρχαίας Ελληνίδας στην κοινωνία της πόλεως στην οποία κατοικούσε είναι αρκετά παρεξηγημένη. Η επικρατούσα άποψη είναι ότι η γυναίκα ήταν κλεισμένη στον “γυναικωνίτη” χωρίς δικαιώματα και ότι την εξουσίαζαν οι άνδρες. Ως θυγατέρα ο πατέρας, ως έγγαμη ο σύζυγος και ως χήρα οι συγγενείς ή ο ενήλικος γιος της. Το δε μορφωτικό της επίπεδο ήταν πολύ χαμηλό. Στις απόψεις αυτές οδήγησαν οι πληροφορίες διαφόρων συγγραφέων και το γεγονός ότι οι πατριαρχικές προκαταλήψεις πολλών ιστορικών της Αρχαίας Ελλάδος εμπόδισαν τη λεπτομερειακή και ολοκληρωμένη παρουσίαση διακεκριμένων γυναικών της Ελληνικής επικράτειας. Διάφορα όμως μεμονωμένα ιστορικά περιστατικά και πληροφορίες βγάζουν την Αρχαία Ελληνίδα από τον γυναικωνίτη και της δίνουν, αν όχι πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνία, τουλάχιστον παρασκηνιακό και δημιουργικό.
Οι γενικές πληροφορίες για τη θέση της γυναίκας στις Αρχαίες Ελληνικές κοινωνίες είναι οι εξής:
- Οι γυναίκες των Αθηνών, αλλά και των πόλεων της Ιωνίας, της Κύπρου και της Μεγάλης Ελλάδος, επηρέαζαν πολύ τους άνδρες τους με τον τρόπο τους για κάθε είδους θέματα, οικογενειακά, κοινωνικά και πολιτικά[1]. Από τις κωμωδίες του Αριστοφάνους βγαίνουν συμπεράσματα που θεμελιώνουν τον ισχυρισμό αυτό, τουλάχιστον για τις γυναίκες των Αθηνών. Ανεπίσημα το κύρος στην πόλη το είχαν οι γυναίκες οι οποίες έκριναν τα πάντα. Ήταν δε ενημερωμένες για τα καθημερινά συμβάντα στην Αγορά και στην Εκκλησία του Δήμου.
- Σ’ όλες τις πόλεις της Ελλάδος εκτός από την Σπάρτη η γυναίκα είχε κληρονομικά δικαιώματα μόνο όταν ήταν “ἐπίκληρος”, δηλαδή όταν δεν υπήρχαν άρρενες απόγονοι.
- Γενικά οι γυναίκες στην Αρχαία Ελλάδα δεν είχαν μεγάλη μόρφωση. Υπήρχαν όμως και πολλές εξαιρέσεις.
- Οι γυναίκες είχαν την τάση να σπουδάζουν. Αυτό προκύπτει από τις επόμενες μαρτυρίες:
Στην Πυθαγόρειο Σχολή, στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, φοιτούσαν και γυναίκες. Αναφέρονται από τον Ιάμβλιχο 35 γυναίκες. Στην Ακαδημία του Πλάτωνος στας Αθήνας, επειδή επίσημα απαγορευόταν η φοίτηση γυναικών, φοιτούσαν κατά καιρούς γυναίκες ντυμένες ανδρικά. Στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα στην Λέσβο υπήρχε σχολείο μόνο για τα κορίτσια των πλουσίων το οποίο διεύθυνε η ποιήτρια Σαπφώ. Στον “Κῆπο” του Επικούρου οι γυναίκες ήταν ισότιμες με τους άνδρες. Στην Σχολή των Κυνικών του Αντισθένους φοιτούσαν και γυναίκες.
[1] Χαρακτηριστική είναι η παρατήρηση που αποδίδει ο Πλούταρχος στον Αθηναίο πολιτικό Θεμιστοκλή ο οποίος έλεγε ότι ο γιος του ήταν ο ισχυρότερος άνθρωπος στην Ελλάδα. Αυτό το δικαιολογούσε ως εξής: “Οι Αθηναίοι διοικούσαν τους Έλληνες, ο ίδιος ο Θεμιστοκλής διοικούσε τους Αθηναίους, η γυναίκα του διοικούσε τον ίδιο και τέλος ο γιος του διοικούσε τη μητέρα του”.
(συνεχίζεται)